Soạn bài: Nội dung và hình thức của văn bản văn học – văn lớp 10
Bài làm
Câu 1: Đề tài của văn bản văn học là gì? Cho ví dụ.
Gợi ý trả lời:
– Đề tài của văn bản văn học là phạm vi cuộc sống được nhà văn nhận thức, lựa chọn, khái quát, bình giá và thể hiện trong văn bản. Việc lựa chọn đề tài bước đầu bộc lộ khuynh hướng và ý đồ sáng tác của tác giả.
– Các ví dụ về đề tài của văn bản văn học là:
+ Đề tài của “Truyện Kiều” (Nguyễn Du) là cuộc đời và số phận bất hạnh của người phụ nữ trong bối cảnh xã hội phong kiến thối nát.
+ Bài thơ “Sang thu” của Hữu Thỉnh lấy đề tài về mùa thu, cụ thể là thời khắc giao mùa.
+ Đề tài của bài thơ “Đồng chí” (Chính Hữu) là tình đồng chí, đồng đội của những anh bộ đội Cụ Hồ trong kháng chiến chống Pháp.
+ Đề tài của truyện ngắn “Lão Hạc” (Nam Cao) là cuộc sống và số phận bi thảm của người nône dàn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám.
+ Đề tài của truyện “Tấm Cám” là xung đột giữa người tốt và người xấu, giữa Thiện và Ác.
Câu 2: Chủ đề là gì ? Cho ví dụ.
Gợi ý trả lời:
– Chủ đề là nội dung cuộc sống được nêu ra trong tác phẩm. Chủ đề thể hiện điều quan tâm cũng như chiều sâu nhận thức của nhà văn đối với cuộc sống. Một văn bản có thể có nhiều chủ đề. Tầm quan trọng của chủ đề không phụ thuộc vào khuôn khổ văn bản, cũng như không phụ thuộc vào việc chọn đề tài. Có những vãn bản rất ngắn, đề tài lại rất hẹp nhưng chủ đề đặt ra lại hết sức lớn lao (chẳng hạn như bài ca dao Hoa sen,bài thơ Bánh trôi nước của Hồ Xuân Hương)
– Các ví dụ về chủ đề của văn bản văn học là:
+ Chủ đề của truyện ngắn “Lão Hạc” (Nam Cao) là nhân cách, lòng tự trọng của người nông dân trước cái đói, sự nghèo khổ.
+ Truyện ngắn “Bức tranh” của Nguyễn Minh Châu cũng là một trong những văn bản chứa nhiều chủ đề mà chủ đề chính là vấn đề đạo đức của con người. Bên cạnh đó, nhà văn còn đặt ra nhiều vấn đề khác như: vấn đề người lính trong và sau chiến tranh; vấn đề bi kịch chiến tranh; vấn đề thế nào là một tác phẩm nghệ thuật đích thực.
+ Chủ đề của “Truyện Kiều” (Nguyễn Du) là thực trạng xã hội vô nhân đạo và số phận con người sống trong xã hội ấy. Vấn đề tình yêu, nhân phẩm, công lí… cũng được Nguyễn Du đặt ra để lí giải
+ Chủ đề của tác phẩm “Nam quốc sơn hà” là niềm tự hào và khẳng định chủ quyền lãnh thổ.
Câu 3: Mối quan hệ giữa cảm hứng và tư tưởng trong văn bản văn học.
Gợi ý trả lời:
– Cảm hứng nghệ thuật là nội dung tinh cảm chủ đạo của văn bản. Những trạng thái tâm hồn, những cảm xúc được thể hiện đậm đà, nhuần nhuyễn trong văn bản sẽ truyền cảm và hấp dẫn người đọc. Qua cảm hứng nghệ thuật, người đọc cảm nhận được tư tưởng, tình cảm của tác giả nêu trong văn bản.
– Tư tưởng của văn bản là sự lí giải đối với chủ đề đã nêu lên, là nhận thức của tác giả muốn trao đổi, nhắn gửi, đối thoại với người đọc. Tư tưởng là linh hồn của văn bản văn học.
– Cảm hứng nghệ thuật và tư tưởng của văn bản có mối quan hệ mật thiết. Cách nêu lên nhận thức, lí giải chủ đề của tác giả bao giờ cũng chứa đựng trong đó những trạng thái tâm hồn, những cảm xúc cá nhân. Đây là mối quan hệ rất khó tách bạch.
Câu 4: Hãy nêu ý nghĩa quan trọng của nội dung và hình thức trong văn bản văn học.
Gợi ý trả lời:
* Hình thức của văn bản văn học gồm:
– Ngôn từ:
+ Ngồn từ là yếu tố đầu tiên, là vật liệu, công cụ, lớp vỏ đầu tiên của tác phẩm văn học.
+ Ngôn từ hiện diện trong từ ngữ, câu đoạn, hình ảnh, giọng điệu của văn bản.
+ Được nhà văn chọn lọc hàm súc, đa nghĩa… mang dấu ấn của tác giả.
– Kết cấu:
+ Là sự sắp xếp tổ chức các thành tố của văn bản thành một đơn vị thống nhất chặt chẽ, hoàn chỉnh, có ý nghĩa.
+ Có nhiều cách kết cấu: theo thời gian; không gian; đầu, cuối tương ứng; mở theo dòng suy nghĩ; tâm lí; theo sự việc;… hàm chứa dụng ý của tác giả sao cho phù hợp với nội dung văn bản
– Thể loại:
+ Thể loại là những quy tắc tổ chức hình thức văn bản phù hợp với nội dungệ
+ Các loại cơ bản: Tự sự, trữ tình, kịch
+ Các thể loại: thơ, truyện, kí.
+ Mỗi thể loại được thể hiện đổi mới theo thời đại và mang sắc thái cá nhân của bài thơ.
* Cần lưu ý, không có hình thức nào là “hình thức thuần túy” mà hình thức bao giờ cũng “mang tính nội dung”. Vì vậy, trong quá trình tìm hiểu và phân tích tác phẩm, cần chú ý mối quan hệ hữu cơ, lôgic giữa hai mặt nội dung và hình thức của một tác phẩm một cách thống nhất, toàn vẹn. Một văn bản văn học tốt về nội dung, đẹp về hình thức sẽ đáp ứng được những chức năng chủ yếu của văn học: nhận thức, giáo dục, thẩm mĩ, giao tiếp. Không quan tâm đến nội dung, chỉ chú ý đến hình thức và ngược lại không quan tâm đến hình thức, chỉ chú ý đến nội dung đều không thể đạt yêu cầu của một văn bản văn học, do đó không thể thực hiện được các chức năng của văn học. Sự hoà hợp giữa nội dung tư tưởng cao đẹp và hình thức nghệ thuật hoàn mĩ là phẩm chất của các tác phẩm văn học ưu tú. Ý nghĩa quan trọng của nội dung và hình thức trong văn bản văn học là:
– Nội dung có giá trị là nội dung mang tư tưởng nhân văn sâu sắc, hướng con người tới chân – thiện – mĩ và tự do dân chủ.
– Hình thức có giá trị là hình thức phù hợp với nội dung, hình thức cần mới mẻ, hấp dẫn, có giá trị cao
– Nội dung và hình thức không thể tách rời mà thống nhất chặt chẽ trong tác phẩm văn học, nội dung tư tưởng cao đẹp biểu hiện trong hình thức hoàn mĩ, nhiều tác phẩm ưu tú đã đạt sự thống nhất ấy.
