Tìm hiểu những hình ảnh, chi tiết trong
truyện mang tính biểu tượng:
Trong truyện “Bến quê”, hầu như mọi hình ảnh đều
mang hai lớp nghĩa: nghĩa thực và nghĩa biểu tượng. ý nghĩa biểu tượng được gợi
ra từ hình ảnh thực và hai lớp nghĩa này gắn bó thống nhất với nhau đem đến cho
truyện ngắn này một vẻ đẹp riêng: vừa gợi cảm, sinh động, vừa khái quát triết
lý.
- Hình ảnh bãi bồi, bến sông và toàn bộ khung cảnh thiên
nhiên được dựng lên trong truyện mang ý nghĩa biểu tượng cho vẻ đẹp gần gũi,
bình dị, thân thuộc của quê hương, xứ sở, của những gì thân thương nhất mà
trong một đời người thường dễ dàng lãng quên bởi chính cái điều vòng vèo hay
chùng chình thường mắc phải.
- Những bông hoa bằng lăng nhợt nhạt khi mới nở: đậm
sắc hơn khi đã sắp hết mùa, rồi lại càng thẫm màu hơn, một màu tím thẫm như
bóng tối. Đó là ý nghĩa biểu tượng về không gian và thời gian: cái đẹp gần gũi
bình dị rồi cũng tàn phai bởi thời gian luôn thay đổi với những bước đi của
nhịp hải hà.
- Những tảng đất lở bên bờ sông khi con lũ đầu nguồn
đã dồn về, đổ ụp vào trong giấc ngủ của Nhĩ báo hiệu trước sự sống của nhân vật
Nhĩ cũng đã sắp lụi tàn.
- Chân dung và cử chỉ của Nhĩ ở đoạn cuối truyện: chỉ
còn đôi bàn tay với những ngón tay ??? chặt vừa run lẩy bẩy… Cánh tay gầy guộc
đưa ra ngoài phía cửa sổ khoát khoát như đang hụt hẫng, cố bám víu hiện tại
nhưgn lại vô vọng bởi chính cái sự vòng vèo và chùng chình của người con. Hình
ảnh này mang ý nghĩa biểu tượng sâu sắc. Chân dung của Nhĩ ở cuối truyện là
chân dung của một con người đang đi vào cõi chết nhưng đã thức nhận được cuộc
đời và chính mình trong “một nỗi mê say đầy đau khổ”, khiến mặt mũi “đỏ rựng
một cách khác thường”. Hành động cuối cùng của Nhĩ có thể hiểu là anh đang nôn
nóng thúc giục cậu con trai hãy mau kẻo lỡ chuyến đò duy nhất trong ngày. Nhưng
không dừng ở cụ thể, hình ảnh này còn mang ý nghĩa khái quát. Cái cánh tay giơ
lên khoát khoát của con người đã bước tới ngưỡng cửa của cái chết phải chăng là
ước muốn cuối cùng của Nhĩ gửi lại cho đời: anh muốn thức tỉnh mọi người hãy
sống khẩn trương, có ích, đừng sa vào những cái “vòng vèo, chùng chình”, hãy
dứt ra khỏi nó để hướng tới những giá trị đích thực, vốn rất giản dị gần gũi và
bền vững của gia đình và của quê hương.