I. Về tác phẩm
Văn bản này được xếp vào nhóm văn bản nhật dụng (xem thêm
trong bài Cổng trường mở ra của Lí Lan). Vấn đề trọng tâm trong đó là
quyền trẻ em - một trong những nội dung cơ bản mà các văn bản nhật dụng trong
Chương trình Ngữ văn 7 đề cập.
Phương thức biểu đạt chủ yếu của văn bản là tự sự. Ngoài
ba cuộc chia tay tạo thành ba yếu tố hạt nhân của văn bản, tác giả còn sử dụng
phương thức biểu cảm qua cách kể chuyện đồng thời bộc lộ trực tiếp cảm xúc của
nhân vật chính (cũng là người trong cuộc). Sự kết hợp khéo léo giữa hai phương
thức này giúp cho văn bản có được giọng điệu truyền cảm, gợi lên nhiều nỗi xa xót
trong tâm hồn bạn đọc.
II. Kiến thức cơ bản
1. Truyện viết về hai nhân vật Thành và Thuỷ.
Truyện miêu tả cảnh gia đình của Thành và Thuỷ tan vỡ (cha mẹ bỏ nhau) đặc biệt
khắc hoạ sự xót xa của hai anh em khi tình cảm của họ bị xẻ chia.
2. Câu chuyện được kể theo ngôi thứ nhất. Người kể chính
là người chứng kiến câu chuyện xảy ra, trực tiếp tham gia cốt truyện – tức là cùng
chịu nỗi đau vì sự mất mát về tình cảm như em gái mình. Cách lựa chọn ngôi kể này
giúp tác giả có điều kiện trực tiếp thể hiện suy nghĩ, tình cảm và diễn biến tâm
trạng của nhân vật, tăng thêm tính chân thực của truyện, làm cho truyện hấp dẫn
và sinh động hơn. Chính vì thế, mặc dù tiêu đề của truyện là Cuộc chia tay của những con búp bê nhưng
người đọc vẫn hiểu là cuộc chia tay của Thanh và Thuỷ.
Tuy nhiên, tiêu đề truyện còn một hàm ý khác. Những con búp
bê thường gợi liên tưởng đến sự hồn nhiên, trong sáng, vô tư. Cuộc chia tay của những con búp bê tạo
ra một tình huống tâm lí - đó là cuộc chia tay không đáng có, cũng như không đáng
có cuộc chia tay giữa Thành và Thuỷ - hai anh em vốn rất mực gần gũi, thương yêu
và luôn luôn quan tâm, chia sẻ cùng nhau. Tên truyện, vì thế đã gợi ra được một
tình huống đáng chú ý khiến người đọc phải quan tâm theo dõi.
3. Các
chi tiết trong truyện cho thấy hai anh em Thành, Thuỷ rất mực gần gũi, thương yêu,
chia sẻ và luôn quan tâm đến nhau:
- Khi
Thành đi đá bóng bị rách áo, Thuỷ ddax mang kim ra tận sân vận động để vá áo
cho anh.
- Ngược
lại, Thành thường giúp em mình học. Chiều chiều lại đón em ở trường về.
- Lúc
chia tay, Thành đã nhường hết đồ chơi cho em nhưng Thuỷ lại sợ anh không có người
gác đêm nên cứ một mực buộc anh phải nhận giữ con Vệ Sĩ.
4. Đọc truyện, điều
dễ nhận thấy là giữa lời nói và hành động của Thuỷ bộc lộ những mâu thuẫn rõ rệt
khi thấy anh chia hai con búp bê Vệ Sĩ và Em Nhỏ ra hai bên: trong suy nghĩ,
Thuỷ không muốn chia rẽ hai con búp bê, nên Thuỷ vừa ngạc nhiên vừa giận dữ
"Sao anh ác thế!" đã lại rất thương Thành, sợ đêm đêm không có con Vệ
Sĩ canh giấc ngủ cho anh. Để giải quyết được mâu thuẫn ấy, chỉ có một cách duy
nhất là bố mẹ các em không xảy ra việc chia tay. Nhưng thực tế thật là nghiệt
ngã. Cuộc chia tay của người lớn đã để lại hậu quả đau đớn cho các em. Cuối
truyện, Thuỷ đã để lại con Vệ Sĩ. Đây là chi tiết có tính cao trào, đặc sắc, giàu
ý nghĩa nhân văn của truyện.
5.
Trong cuộc chia tay của Thuỷ với cả lớp, chi tiết Thuỷ cho biết mình sẽ không được
đi học nữa (vì nhà bà ngoại ở xa trường quá) và rồi đây, Thuỷ sẽ phải đi bán
hoa ngoài chợ là chi tiết khiến cô giáo (và cả các bạn nữa) bàng hoàng nhất.
Cha mẹ Thành và Thuỷ chia tay, với họ đó đã là một nỗi đau đớn lớn. Nhưng ở tuổi
của Thuỷ mà không được đến trường, lại phải bước vào đời sớm thế, rõ ràng chi
tiết ấy sẽ khiến cho mọi người cảm thấy xót xa hơn.
Trong
khi đó, có lẽ chi tiết cảm động nhất trong màn chia tay này là chi tiết cô giáo
Tâm tặng cho Thuỷ quyển vở và cây bút nắp vàng (hoặc cũng có thể nêu ra chi tiết:
sự chết lặng đi của cô Tâm cùng những giọt nước mắt từ từ rơi khi nghe tin Thuỷ
không còn được đến trường nữa).
6. Thành
kinh ngạc bởi trong khi tâm hồn mình đang diễn ra những mất mát, đớn đau quá lớn
(mất mái ấm gia đình, phải chia tay đứa em gái nhỏ) thì cuộc đời ngoài kia vẫn
trôi bình thản. Chi tiết này cho thấy sự hụt hẫng, cô đơn của nhân vật. Nó tác động
mạnh vào ý thức trách nhiệm của mỗi chúng ta trước những người xung quanh và trước
cuộc sống của cộng đồng.
7. Qua
câu chuyện, tác giả muốn gửi đến chúng ta một lời nhắn nhủ rằng: mái ấm gia dình
là một tài sản vô cùng quý giá. Nó là nơi gìn giữ những tình cả cao quý và thiêng
liêng. Hãy gìn giữ nó, đừng bao giờ vì một
lí do gì mà làm tổn hại đến những tình cảm cao quý và thiêng liêng ấy.
Iii. rèn luyện kĩ năng
1. Tóm tắt
Vì bố mẹ chia tay
nhau, hai anh em Thành và Thuỷ cũng phải mỗi người một ngả: Thuỷ về quê với mẹ
còn Thành ở lại với bố. Hai anh em nhường đồ chơi cho nhau, Thuỷ đau đớn chia
tay thầy cô, khi chia tay còn quyến luyến anh không muốn rời,... Ba cuộc chia
tay gợi lên ở bạn đọc những xúc cảm mạnh mẽ cùng nỗi xót thương cho cảnh ngộ mà
lẽ ra những người bạn nhỏ không phải gánh chịu.
2. Cách đọc
Văn bản được thể
hiện theo phương thức tự sự với ba cuộc chia tay. Bởi vậy sẽ có hai yếu tố đáng
lưu ý là lời dẫn chuyện và lời nhân vật:
- Lời dẫn chuyện
thường có tính chất khách quan nhưng trong văn bản này, lời dẫn chuyện cũng là
lời của nhân vật trong truyện nên các sự kiện được kể đều thấm đẫm cảm xúc, bao
trùm lên trên hết là tình thương của người anh đối với em.
- Lời nhân vật đa
dạng, lời của mỗi nhân vật thể hiện tâm trạng khác nhau.
