Soạn bài: “Bài ca ngắn đi trên bãi cát” (Cao Bá Quát) – văn lớp 11
Bài làm
Câu 1: Phân tích ý nghĩa tượng trưng của các yếu tố tả thực hình ảnh người đi trên bãi cát.
Gợi ý trả lời:
Theo các nhà nghiên cứu phán đoán thì bài thơ được làm trong những lần Cao Bá Quát vào Huế thi Hội với ước mong được đỗ đạt thành quan. Hành trình từ Thăng Long vào Huế phải đi qua nhiều tỉnh miền Trung như Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình, Quảng Trị là vùng có nhiều dải cát trắng mênh mông. Không phải đến Cao Bá Quát hình ảnh những bãi cát dài mới đi vào thơ văn nhưng trong thơ văn Cao Bá Quát, hình ảnh bãi cát là hình ảnh mang ý nghĩa biểu trưng cho con đường công danh của người đi đường chính là nho sĩ. Bởi thế, chắc chắn những hình ảnh bãi cát dài được lặp đi lặp lại trong bài thơ thành nhịp điệu: “Bãi cát dài, lại bãi cát dài” cùng hình ảnh sóng biển và núi cheo leo, trắc trở: “Trèo non, lội suối, giận khôn vơi” là những hình ảnh có thực. Ta có thể thấy ở miền Trung, nhất là hai tỉnh Quảng Bình và Quảng Trị là dải đất hẹp, người đi đường thường nhìn thấy một phía là dãy Trường Sơn trải dài, còn một phía là biến Đông mênh mông sóng gió. Tuy nhiên, những hình ảnh thơ này không chỉ dừng ơ việc tả thực, mà nó còn mang một sức khái quát cao. Mượn hình ảnh con người như bị sa lầy trong những bãi cát dài, Cao Bá Quát muốn phê phán sự trì trệ, nặng nề trong kiểu giáo dục hiện thời. Bài thơ hé mở những cảm nhận bước đầu của Cao Bá Quát về sự cần thiết của việc đổi mới giáo dục qua cái nhìn chán ghét lối học cũ, học chỉ để mưu cầu danh lợi. Cuộc hành trình đi thi trở thành cuộc hành trình đầy gian khổ, không có động lực rõ ràng, không do ham thích, không có người giúp đỡ mà chỉ có những trắc trở, khó khăn và những nỗi niềm ẩn chứa khiến con người ta nản lòng.
Câu 2: Hãy giải thích nội dung và chỉ ra sự liên kết ý nghĩa của sáu câu thơ từ “Không học được tiên ông phép ngủ” đến “Người say vô số, tỉnh bao người ?”.
Gợi ý trả lời:
Trong sáu câu thơ sau, nhà thơ thể hiện những suy tư mang tính triết lí của mình bằng những câu thơ ngắn dài đan xen:
“Không học được tiên ông phép ngủ,
Trèo non, lội suối, giận khôn vơi
Xưa nay, phường danh lợi,
Tất tả trên dường đời.
Đầu gió hơi men thơm quán rượu,
Người say vô số, tỉnh bao người ?”
– Các câu thơ có vẻ rời rạc, không gắn bó với nhau nhưng thực chất lại chứa đựng một liên kết lô gíc vô cùng chặt chẽ. Danh lợi ở đây là chỉ việc học hành, thi cử để đạt tới một vị trí trong chốn quan trường của người nam tử trong thời phong kiến. Đây chính là khái niệm xâu chuỗi toàn bộ đoạn thơ.
– Hai câu thơ: “Không học được tiên ông phép ngủ, / Trèo non, lội suối, giận khôn vơi” đã thể hiện nỗi chán nản của nhà thơ vì tự mình phải hành hạ mình để theo đuổi công danh. Danh lợi cũng là một thứ rượu dễ làm say người. Nhận định mang tính khái quát về những kẻ ham danh lợi đều phải chạy ngược chạy xuôi nhọc nhằn vất vả được nhà thơ minh hoạ bằng hình ảnh người đời thấy ở đâu có quán rượu ngon đều đổ xô đến, mấy ai tỉnh táo thoát ra khỏi sự cám dỗ của rượu. Trong khi đó, bốn câu thơ còn lại nói về sự cám dỗ của chuyện công danh đối với người đời. Cả sáu câu thơ như là bước chuẩn bị cho kết luận của tác giả: cần phải thoát khỏi cơn say danh lợi vô nghĩa đã đeo bám nho sĩ thời phong kiến nói chung và tác giả nói riêng.
Câu 3: Tâm trạng của lữ khách khi đi trên bãi cát là gì ? Hãy cho biết tầm tư tưởng của Cao Bá Quát thể hiện qua tâm trạng đó.
Gợi ý trả lời:
Tâm trạng của tác giả khi đi trên bãi cát là tâm trạng chán nản, mệt mỏi rã rời. Người đi trên cát sa lầy vào trong cát chẳng khác nào cái mồi công danh, bổng lộc giống như cái bẫy lôi kéo con người, làm cho con người mê muội. Từ chuyên đi trên cát mà liên tưởng đến chuyện lợi danh, đến chốn quan trường là một sự liên tưởns sáng tạo mà lô gích. Nhìn thấy con đường danh lợi đầy nhọc nhằn, đầy chông gai, tuy chưa thể tìm ra một con đường đi nào khác, nhưng Cao Bá Quát đã thấy không thể cứ đi trên bãi cát danh lợi đó mãi được. Tầm tư tưởng cao rộng của nhà thơ chính là ở chỗ đã nhận ra tính chất vô nghĩa cúa lối học khoa cử, của con đường công danh theo lối cũ.
Câu 4: Phân tích ý nghĩa của nhịp điệu bài thơ đối với việc diễn tả cảm xúc và suy tư của nhân vật trữ tình.
Gợi ý trả lời:
“Bài ca ngắn đi trên bãi cát” là một bài thơ thuộc loại cổ thể có phần tự do về kết cấu, về vần và nhịp điệu. Nhịp điệu bài thơ có ý nghĩa rất lớn đối với việc diễn tả cảm xúc và suy tư của nhân vật trữ tình. Nhịp điệu diễn đạt sự gập ghềnh, trúc trắc của những bước đi trên bãi cát dài, tượng trưng cho con đường công danh đáng ghét vậy:
– Nhịp điệu của bài thơ này được tạo nên chủ yếu nhờ sự thay đổi độ dài của các câu thơ cũng như sự khác nhau trong cách ngắt nhịp của mỗi câu thơ, đem lại khả năng diễn đạt phong phú. Có từng cặp đối xứng với số lượng chữ không đều nhau: 5 chữ, 7 chữ, 8 chữ.
– Cách ngắt nhịp khá linh hoạt, khi thì là nhịp 2/3 (Trường sa/ phục trường sa), khi là 3/5 (Quân bất học/ tiên gia mĩ thuỵ ông), khi lại là 4/3 (Phong tiền tửu điểm/ hữu mĩ tửu). Câu thơ cuối cùng: “Quân hồ vi hồ sa thượng lập ?” không có cặp đối mà như một câu hỏi buông ra đầy ám ảnh người đọc.
