Đề thi học sinh giỏi ngữ văn 11: Đôi mắt của mỗi nhà thơ trong bài Tự tình và Thương Vợ
Hướng dẫn
SỞ GD&ĐT THANH HÓA ĐỀ THI HỌC SINH GIỎI KHỐI 11 NĂM HỌC 2017- 2018
TRƯỜNG THPT NGA SƠN MÔN: NGỮ VĂN 11
Thời gian: 180 phút, không kể phát đề
MỤC TIÊU
- Kiến thức: Kiểm tra mức độ đạt chuẩn kiến thức của học sinh cụ thể như sau:
– Kiến thức làm văn, tiếng Việt
– Kiến thức văn học
– Kiến thức đời sống
- Kĩ năng:
– Kĩ năng đọc hiểu văn bản
– Kĩ năng tạo lập văn bản (Viết bài văn nghị luận xã hội, viết bài NLVH)
HÌNH THỨC ĐỀ KIỂM TRA: Tự luận
III. THIẾT LẬP MA TRẬN
Nội dung | Mức độ cần đạt | Tổng số | ||||
| Nhận biết | Thông hiểu | Vận dụng | Vận dụng cao | |||
| II. Làm văn | Câu 1. Nghị luận xã hội | Viết bài NLXH | ||||
| Câu 2. Nghị luận văn học | Viết bài NLVH | |||||
Tổng | Số câu | 1 | 1 | 2 | ||
| Số điểm | 8,0 | 12,0 | 20,0 | |||
| Tỉ lệ | 40% | 60% | 100% | |||
| Tổng cộng | Số câu | 1 | 1 | 2 | ||
| Số điểm | 8,0 | 12,0 | 20,0 | |||
| Tỉ lệ | 40% | 60% | 100% | |||
BIÊN SOẠN CÂU HỎI THEO MA TRẬN
Câu 1 (8.0 điểm)
Ta hỏi một con chim: Ngươi cần gì?
Chim trả lời ta cần bay.
Một con chim được ăn kê béo trong lồng sẽ trở thành một con gà bé bỏng, tội nghiệp và vô dụng.
Ta hỏi dòng sông: Ngươi cần gì?
Sông trả lời ta cần chảy.
Nếu một dòng sông không chảy thì chỉ là một vũng nước khô cạn dần và biến mất.
Ta hỏi tàu: Ngươi cần gì?
Con tàu trả lời ta cần được ra khơi.
Nếu con tàu không ra khơi, nó chỉ là một vật biết nổi trên mặt nước và sẽ chìm dần theo thời gian.
Ta hỏi một con người: Ngươi cần gì?
Con người này trả lời: “……………………………………………………………….”
(Dựa theo Những câu hỏi không lãng mạn- Nguyễn Quang Thiều)
Là một học sinh, anh (chị) hãy tìm câu trả lời cho con người từ phần trích dẫn trên và bàn luận về bài học cuộc sống.
Câu 2 (12.0 điểm)
Đừng nói: Trao cho tôi đề tài
Hãy nói: Trao cho tôi đôi mắt
( Raxun Gamzatop)
Anh/chị hiểu lời khuyên đó như thế nào? Bằng hiểu biết về tác phẩm Tự tình 2 (Hồ Xuân Hương) và Thương vợ (Tú Xương), anh/chị hãy chỉ ra những điểm tương đồng của hai tác phẩm và làm sáng tỏ “đôi mắt” riêng của mỗi nhà thơ.
HƯỚNG DẪN CHẤM
| Phần/ Câu | Nội dung cần đạt | Điểm |
| Câu 1 | Yêu cầu về kĩ năng – Biết cách làm bài nghị luận xã hội; bố cục và cách trình bày hợp lí. – Hệ thống ý (luận điểm) rõ ràng và được triển khai tốt. – Diễn đạt suôn sẻ; mắc ít lỗi chính tả, dùng từ và ngữ pháp. Về Nội dung 1. Giải thích – Trong trạng thái sống đích thực: Chim cần bay (đối lập với giam cầm tù túng). Sông cần chảy (đối lập với tù đọng, khô cạn). Tàu cần ra khơi (đối lập với cái vô nghĩa chết chìm theo thời gian). Mỗi tồn tại trên đều hướng ra thế giới để trải nghiệm, chinh phục, sống trọn vẹn giá trị của mình. – Điểm giống trong những câu trả lời: Muốn bay chim cần có thời gian để học; muốn chảy dòng sông cần có thời gian để tích lũy; muốn ra khơi con tàu cần có thời gian để chế tạo, thử nghiệm. Làm một học sinh cần thời gian học tập, sáng tạo để thực hiện ước mơ, hoài bão. – Điểm khác: Ở con người sự tích lũy thời gian nhiều nhất, công phu nhất vì năng lực, phẩm chất con người luôn tiềm tàng, bất tận. Ước mơ hoài bão con người bởi vậy mà lớn lao vô cùng, điều quan trọng là con người phải biết chinh phục những ước mơ để được sống cuộc đời đích thực 2. Bàn luận: – Ước mơ của con người là sự tồn tại những điều chưa có thật nhưng có khả năng trở thành hiện thực. Là bầu trời của cánh chim, là biển cả của dòng sông, là bến bờ rộng mở của con tàu, là sinh quyển cho sự tồn tại đích thực của con người. Nhờ có ước mơ mà con người biết đến những kích thước mới mẻ, khám phá những giá trị tiềm ẩn của mình. – Nếu không có ước mơ con người sẽ bị đóng khung trong thế giới chật hẹp, bị thui chột mọi sáng tạo, không còn biết tới tương lai và những chân trời của tri thức. – Đạt được ước mơ không bao giờ là dễ dàng, như bão gió của cánh chim, như thác ghềnh của dòng sông trước khi về với biển…Vì thế con người phải có khát vọng, trí tuệ, có nghị lực mạnh mẽ để tin vào ước mơ và chinh phục nó. Ca ngợi lối sống có mơ ước và có nỗ lực chinh phục ước mơ; phê phán lối sống tiêu cực. 3. Bài học – Khi có một ước mơ, nỗ lực thực hiện nó nghĩa là con người đã làm được một điều phi thường trong cuộc đời. – Biết lựa chọn cách thức để chinh phục ước mơ sẽ giúp con người làm đẹp cuộc sống và cống hiến nhiều giá trị cho mình, cho xã hội. | 0.5 2.5 4.0 1.0 |
| Câu 2 | Yêu cầu về kỹ năng Hiểu đề, biết cách làm bài nghị luận văn học. Biết giải thích ý kiến, biết phân tích dẫn chứng để làm sáng tỏ nhận định. Bố cục rõ ràng, lập luận chặt chẽ, hành văn trôi chảy, văn viết có cảm xúc. Không mắc các lỗi diễn đạt, dùng từ, ngữ pháp, chính tả. Yêu cầu về kiến thức Mở bài: Giới thiệu, trích dẫn ý kiến Thân Bài: 1. Giải thích ý kiến – Đề tài:là lĩnh vực đời sống được nhà văn nhận thức, lựa chon, khái quát, bình giá và thể hiện trong văn bản – Đôi mắt: tượng trưng cho cái nhìn, sự cảm nhận, đánh giá mang màu sắc riêng, thể hiện thế giới quan, nhân sinh quan độc đáo của người nghệ sĩ. Cả câu của Raxun Gamzatop thực chất muốn khuyên các nhà văn trẻ: cái quyết định tạo nên sức hấp dẫn của tác phẩm, giá trị của tài năng không phải ở đề tài. Vấn đề quan trọng là nhà văn phải có cái nhìn riêng, những khám phá riêng độc đáo về đề tài đó. 2. Phân tích Tự tình II (Hồ Xuân Hương) và Thương vợ (Tú Xương) để làm sáng tỏ ý kiến trên 2.1. Tự tình II và Thương vợ – điểm gặp gỡ về phương diện đề tài – Hai tác phẩm đều có sự gặp gỡ về đề tài: đó là hình tượng người phụ nữ. Đây vốn là một đề tài quen thuộc, từ văn học dân gian đến những sáng tác tiêu biểu của văn học trung đại đều dành sự quan tâm lớn cho hình tượng này. – Điểm chung của Hồ Xuân Hương và Tú Xương khi viết về đề tài người phụ nữ + Phát hiện và cảm thông với nỗi khổ của người phụ nữ. Đó là nỗi khổ vì cuộc sống cơ cực, vất vả gánh vác lo toan chèo chống cả một gia đình mà thiếu sự đồng cảm sẻ chia về trách nhiệm (Thương vợ). Nỗi khổ vì cô đơn, khao khát hạnh phúc nhưng chỉ nhận lại sự bẽ bàng duyên phận (Tự tình II). + Khắc hoạ vẻ đẹp và khẳng định phẩm chất của người phụ nữ. Đó là tấm lòng khoan dung khi không nề hà trách nhiệm với gia đình dù phải đối diện với những gian lao trong cuộc sống (Thương vợ). Vẻ đẹp của một con người biết ý thức sâu sắc về giá trị bản thân để kiêu hãnh và mạnh mẽ ngay trong những tình thế bi đát nhất (Tự tình II). 2.2. Cách nhìn, cách cảm nhận riêng, khám phá riêng của mỗi nhà thơ – Hồ Xuân Hương với Tự tình II mang cái nhìn của người trong cuộc, hình tượng người phụ nữ trong thơ là chính con người của nhà thơ: vừa chân thành, thiết tha, vừa ngạo nghễ thách đố; vừa buồn đau tuyệt vọng vừa cứng cỏi mạnh mẽ. Tất cả đều biểu hiện một sự tự ý thức đầy cá tính, làm thay đổi ấn tượng về người phụ nữ trong xã hội xưa. – Tú Xương với bài Thương vợ: mang cái nhìn của người khác phái – một nhà nho đầy tự trọng và một người đàn ông có tình, có ý thức về trách nhiệm của bản thân. Thế nên, cái nhìn ấy vừa trân trọng vừa xót xa. Qua cái nhìn ấy, chân dung bà Tú hiện lên hoàn chỉnh: từ quan hệ bươn trải với đời, đến quan hệ với gia đình, từ con người của công việc làm ăn đảm đang tháo vát đến con người của đức độ, thảo hiền, đầy tinh thần vị tha, xả kỉ. – Cái nhìn độc đáo của Hồ Xuân Hương và Tú Xương khi viết về đề tài người phụ nữ còn thể hiện tài năng và tấm lòng của người nghệ sĩ. + Cả “Bà chúa thơ Nôm” (theo cách gọi của Xuân Diệu) lẫn “ông hoàng của thơ Nôm” (theo cách gọi của Nguyễn Tuân) đều thể hiện tài năng nghệ thuật đặc sắc của mình. Tiếp thu một cách có sáng tạo chất liệu ngôn ngữ và hình ảnh trong thơ ca dân gian để xây dựng hình tượng người phụ nữ vừa mang những vẻ đẹp truyền thống lại vừa có những nét riêng độc đáo; lựa chọn các chi tiết nghệ thuật đặc sắc với lối diễn đạt vừa giản dị, tự nhiên vừa sắc sảo để tạo sức hấp dẫn cho hình tượng. + Cái nhìn đó thể hiện bản lĩnh cứng cỏi và tấm lòng thiết tha với cuộc đời, với tình duyên của nữ sĩ họ Hồ; cho thấy nhân cách nhà nho trong sáng, vị tha của Tú Xương khi ông từ bỏ vẻ cao đạo của thói thường để thấu hiểu cuộc sống đời thường và sẻ chia, cảm thông với người phụ nữ. 3. Đánh giá, nâng cao – Cái nhìn độc đáo, sự khám phá riêng của mỗi nhà thơ dù cùng viết về một đề tài chính là bản chất của nghệ thuật đích thực, là yêu cầu nghiệt ngã của sáng tạo văn chương mà chỉ những tài năng chân chính mới đủ sức vượt qua. – Những cảm nhận mới mẻ của Hồ Xuân Hương và Tú Xương đã góp phần làm phong phú vẻ đẹp của hình tượng người phụ nữ trong thơ ca Việt Nam thời trung đại. – Ý kiến của Raxun Gamzatop là bài học đối với người nghệ sĩ, đồng thời là gợi ý đối với những người đọc chân chính của văn chương: khi đọc một tác phẩm, không nên chỉ chạy theo “chủ nghĩa đề tài” mà cần có ý thức phát hiện cái nhìn riêng của từng tác giả. | 0.5 0.5 2.0 3.5 3.5 2.0 |
Theo Sachvanmau.com
