I. Kiến thức cơ bản
1. Công dụng của dấu gạch ngang
Trong mỗi trường hợp sau đây, dấu gạch ngang được dùng để làm gì?
a) Đẹp quá đi, mùa xuân ơi –
mùa xuân của Hà Nội thân yêu [...].
(Vũ Bằng)
b) Có người khẽ nói:
–
Bẩm, dễ có khi đê vỡ!
Ngài
cau mặt, gắt rằng:
– Mặc kệ!
(Phạm Duy
Tốn)
c) Dấu chấm lửng được dùng
để:
– Tỏ ý còn nhiều sự vật, hiện tượng chưa liệt
kê hết;
– Thể hiện chỗ lời nói bỏ dở hay ngập ngừng,
ngắt quãng;
–
Làm giãn nhịp điệu câu văn, chuẩn bị cho sự xuất hiện của một từ ngữ biểu thị
nội dung bất ngờ hay hài hước, châm biếm.
(Ngữ văn 7, tập 2)
d) Một nhân chứng thứ hai
của cuộc hội kiến Va-ren – Phan Bội Châu (xin chẳng dám nêu tên nhân chứng này)
lại quả quyết rằng (Phan) Bội Châu đã nhổ vào mặt Va-ren; cái đó thì cũng có
thể.
(Nguyễn ái
Quốc)
Gợi
ý:
- a: đánh dấu ranh giới giữa bộ phận chú giải với các bộ phận khác
trong câu. (dấu ngoặc đơn và dấu phẩy cũng có công dụng này)
- b: đánh dấu lời thoại trực tiếp
- c: đánh dấu đầu dòng trong thao tác liệt kê
- d: nối các bộ phận thành cặp.
2. Phân biệt dấu gạch ngang với dấu gạch nối
Dấu gạch nối thường dùng để đánh dấu ranh giới giữa các tiếng khi
phiên âm tên nước ngoài, ví dụ: Va-ren, A-lếch-xăng, A-ri-xtít,...
Dấu gạch nối không phải là dấu câu như các dấu: chấm, phẩy, chấm
lửng, chấm phẩy, gạch ngang,... Khi viết, dấu gạch nối viết ngắn hơn dấu gạch
ngang.
II. Rèn luyện kĩ năng
1. Trong mỗi trường hợp dưới đây, dấu gạch ngang có công dụng gì?
a) Mùa xuân của tôi – mùa
xuân Bắc Việt, mùa xuân của Hà Nội – là mùa xuân có mưa riêu riêu, gió lành
lạnh, có tiếng nhạn kêu trong đêm xanh, có tiếng trống chèo vọng lại từ những
thôn xóm xa xa, có câu hát huê tình của cô gái đẹp như thơ mộng...
(Vũ Bằng)
b) Chỉ có anh lính dõng An
Nam bồng súng chào ở cửa ngục là cứ bảo rằng, nhìn qua chấn song, có thấy một
sự thay đổi nhẹ trên nét mặt người tù lừng tiếng. Anh quả quyết – cái anh chàng
ranh mãnh đó – rằng có thấy đôi ngọn râu mép người tù nhếch lên đôi chút rồi
lại hạ xuống ngay, và cái đó chỉ diễn ra có một lần thôi.
(Nguyễn ái
Quốc)
c) – Quan có cái mũ hai sừng trên chóp sọ! – Một chú bé
con thầm thì.
– ồ! Cái áo dài đẹp chửa! – Một chị con gái
thốt ra.
(Nguyễn ái
Quốc)
d) Tàu đi Hà Nội – Vinh khởi
hành lúc 21 giờ.
e) Thừa Thiên – Huế là một
tỉnh giàu tiềm năng kinh doanh du lịch.
Gợi
ý:
- a: đánh dấu bộ phận chú giải
- b: đánh dấu bộ phận chú giải
- c: đánh dấu lời nói trực tiếp của nhân vật và đánh dấu bộ phận
chú giải
- d: nối các bộ phận thành cặp
- đ: nối các bộ phận thành cặp
2. Các dấu gạch nối trong các ví dụ dưới đây dùng để làm gì?
– Các con ơi, đây là lần cuối cùng thầy dạy các
con. Lệch từ Béc-lin là từ nay chỉ dạy tiếng Đức ở các trường vùng An-dát và
Lo-ren...
(An-phông-xơ
Đô-đê)
Gợi
ý: Đánh dấu
ranh giới giữa các tiếng phiên âm tên nước ngoài.
3. Đặt câu có sử dụng dấu gạch ngang:
a) Nói về một nhân vật trong vở chèo Quan Âm Thị Kính.
b) Nói về một cuộc gặp mặt của đại diện học sinh cả
nước.
Gợi ý:
a) Thị Kính vốn
được sinh ra trong một gia đình nông dân nghèo nhưng lại về làm dâu nhà Thiện
Sĩ – một gia đình địa chủ.
b) Trong buổi gặp gỡ đầu tiên, tôi ngồi cùng với
Minh Hải – một học sinh của Cà Mau.
