Soạn bài: “Khóc Dương Khuê” ( Nguyễn Khuyến) – văn lớp 11
Bài làm
Câu 1: Theo anh (chị), bài thơ này có thể chia thành mấy đoạn ? Nội dung của mỗi đoạn là gì ?
Gợi ý trả lời:
Bài thơ có thể được chia thành ba đoạn và nội dung mỗi đoạn là:
– Đoạn 1: Hai câu thơ đầu
Ý chính: Nỗi đau đột ngột cùng sự bàng hoàng của nhà thơ khi mất bạn.
– Đoạn 2: từ câu 3 đến câu 22
Ý chính: Những kỉ niệm tươi rói về tình bạn sống lại trong hồi tưởng của nhà thơ.
– Đoạn 3: phần còn lại
Ý chính: Nỗi đau tắc nghẹn, hẫng hụt, chơi vơi khi đối diện với hiện thực phũ phàng là cảnh mất người tri âm, tri kỉ.
Câu 2: Tình bạn thắm thiết, thủy chung giữa hai người được thể hiện như thế nào ?
Gợi ý trả lời:
– Tình bạn là một tình cảm luôn tồn tại trong xã hội dù là thời đại nào cũng vậy. “Khóc Dương Khuê” của Nguyễn Khuyến nằm trong mạch cảm hứng đầy tính nhân văn về tình bạn nhưng nó có một mạch riêng bởi đó là một tiếng thơ khóc bạn, là nước mắt của một vị đại khoa viếng một vị đại khoa khuất núi.
– Tình bạn thắm thiết, thủy chung giữa hai người được thể hiện qua việc nhà thơ đã phá bỏ hết những quy tắc thường thấy của một bài “điếu văn”, tiếng khóc bạn của Nguyễn Khuyến trào ra và văng vẳng vào lòng người đọc:
“Bác Dương thôi dã thôi rồi,
Nước mây man mác ngậm ngùi lòng ta.”
Câu lục ngắt nhịp 2/1/3 thể hiện đúng cái trường độ đứt đoạn của những tiếng nấc tắc nghẹn trong nỗi đau đến quá đỗi bất ngờ. Trong khi đó nhịp thơ dàn trải và đều đặn ở câu bát làm nỗi đau lan toả ra khắp không gian, trời đất. Câu thơ đọc lên nghe nhói đau, quặn thắt bỡi cái sự không lành kia đến đột ngột quá. Một tượng đài đáng kính, đáng trọng trong lòng nhà thơ vừa mất đi một cách quá bàng hoàng khiến người trong cuộc choáng váng, tiếc nuối mà biết rằng không thể cưỡng lại được.
– Nỗi đau gắn liền với nỗi nhớ, càng nhớ bạn thì tác giả càng đau đớn hơn. Nguyễn Khuyến không đối diện với quá khứ mà sống cùng nó, sống trong nó. Hiện tại phũ phàng khơi gợi về những ngày tươi đẹp trong quá khứ để rồi khi những ki niệm kia vụt tan thì hiện thực lại càng gợi sự đớn đau quặn thắt hơn. Những câu thơ đầy ắp kỉ niệm, hiện về tươi rói. Dường như nỗi đau mất bạn như đang muốn tựa vào quá khứ để níu giữ một cái đã vĩnh viễn mất đi. Câu thơ lặng lẽ trôi về quá khứ, dựng dậy cả một thời “quá khứ hoàng kim” của tình bạn, với mấy chục năm trời gắn bó: từ buổi đầu gặp gỡ (“thủa đăng khoa ngày trước”) đến tận khi tóc bạc da mồi (“Bác già tôi cũng già rồi”); có lúc thật phong lưu tài tử (“Thú vui con hát lựa chiều cầm xoang”) lại có khi chia sẻ cay đắng gian nan (“Buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn”),… Quả là một tình bạn đẹp tươi, thuỷ chung, bển chặt. Cái tình không chỉ là yêu thương, quý mến,… mà là “kính yêu” – cái tình cúa hai trí thức lớn. Đoạn thơ hồi tướng không ồn ào mà đằm thắm, thiết tha, sâu lắng. Cái chết không thể chôn vùi được những giá trị tinh thần cao quý cùng tình bạn nặng trĩu trong từng câu chữ.
Câu 3: Đây là một bài thơ có nghệ thuật tu từ đặc sắc. Hãy phân tích những biện pháp nghệ thuật tu từ thể hiện nỗi trống vắng của nhà thơ khi bạn qua đời.
Gợi ý trả lời:
– Bài thơ rất thành công trong nghệ thuật tu từ, nhất là nghệ thuật sử dụng các câu hỏi tu từ trong đoạn cuối của bài thơ. Hàng loạt các câu thơ như: “Làm sao bác vội về ngay”, “Vội vàng sao đã mải lên tiên”,… chứa từ láy “vội vàng” thể hiện sự bất ngờ của cái chết, của tuồi già đến với người bạn của tác giả để rồi tất cả lại lắng đọng trong những câu thơ hụt hẫng, chơi vơi:
“Rượu ngon không có bạn hiền,
Không mua không phải không tiền không mua.”
Hư từ “không” được dùng trong trường hợp này thật hợp lý và cũng chứa đựng ý nghĩa sâu sắc. Chuyện uống rượu đối với nhà thơ đã thành “nghĩa tửu” bới thế mà nó không chỉ còn là câu chuyện vật chất tầm thường nữa. Chỉ một cặp lục bát mà chồng xếp 5 chữ không diễn tả thật đúng cái trống vắng khủng khiếp khi mất bạn: câu thơ không viết, câu thơ không biết đưa ai, chiếc giường treo không bạn, tiếng đàn ngơ ngẩn không tri âm. Cũng như vậy, không mua rượu không phải vì không tiền mà là vì mất bạn. Không có tri kỉ thì thú vui như uống rượu cũng chỉ tăng thêm nỗi xót xa, cô đơn. Chữ “không” tạo thành nghịch lí trong sự đối lập với chữ “có”: có tiền mà không mua. Cặp câu thơ cuối buông nhẹ mà khơi gợi nỗi xót đau, hờn tủi của người bạn thương tiếc người tri âm của mình. Ý thơ trống vắng, chơi vơi để rồi kết đọng trong tiếng khóc đáng thương của người bạn già tri kỉ:
“Tuổi già hạt lệ như sương,
Hơi đâu ép lấy hai hàng chứa chan!”
