Phân tích bài thơ “Vội vàng” của Xuân Diệu
Bài làm
Theo nhận định của nhà phê bình văn học Hoài Thanh thì nhà thơ Xuân Diệu được coi là “nhà thơ mới nhất trong các nhà thơ mới” bởi lẽ cái tôi cá nhân trong Xuân Diệu luôn bùng cháy mãnh liệt. Khi đọc thơ Xuân Diệu, ta luôn thấy những cái mới lạ, ông luôn khẳng định cái tôi mãnh liệt trong tình yêu, cuộc đời, những quan niệm sống về tuổi trẻ, tình yêu, khát vọng luôn được ông diễn tả một cách đầy sáng tạo. Ông đã để lại cho nền văn học Việt Nam rất nhiều tác phẩm có giá trị như tập “Thơ thơ”, “Gửi hương cho gió”, “ Riêng chung”, “Phấn thông vàng”… nhưng trong số đó tiêu biểu có bài thơ “Vội vàng” tiêu biểu cho phong cách thơ Xuân Diệu và được in trong tập “Thơ thơ”, bài thơ mang đến hơi thở mới mẻ, hiện đại với một cái tôi yêu đời tha thiết, mãnh liệt cuồng nhiệt trước sự hữu hạn của cuộc đời hay sự vội vã của thời gian để sống hết mình trọn vẹn trước hương sắc cuộc đời.
Khổ thơ đầu tiên thể hiện sự vội vàng của tác giả trước hương sắc cuộc đời, và tình yêu tha thiết đối với cuộc sống:
“Tôi muốn tắt nắng đi
Cho màu đừng nhạt mất.
Tôi muốn buộc gió lại
Cho hương đừng bay đi”.
Sự vội vàng ấy được thể hiện qua mong ước phi lí khi muốn “tắt nắng” hay “buộc gió” của gió tác giả, nắng và gió là hiện tượng tự nhiên thuần túy và tuân theo quy luật của tạo hóa mà Xuân Diệu lại muốn dùng sức lực nhỏ bé hữu hạn của một con người để “tắt” ánh nắng kia đi như muốn níu giữ lại màu vàng ấm áp hay “buộc” gió lại để hương sắc kia đừng bay xa. Điệp từ “tôi muốn” được tác giả sử dụng như để thể hiện khao khát cháy bỏng của bản thân muốn níu giữ lại nắng và gió hay níu giữ sác hương cuộc đời để tận hưởng trọn vẹn hương sắc ấy trước khi thời gian vụt trôi qua và trước giới hạn nhỏ bé của đời người. Những ước muốn phi lí đến không tưởng ấy được bộc lộ một cách chân thành mãnh liệt bởi nó bắt nguồn từ một tâm hồn yêu thiên nhiên yêu cuộc sống mãnh liệt.
Đến khổ thơ thứ 2 và thứ 3, Xuân Diệu đã vẽ nên khung cảnh một bức tranh cuộc sống tươi vui tràn đầy sắc màu và nhựa sống:
“Của ong bướm này đây tuần tháng mật
Này đây hoa của đồng nội xanh rì
Này đây lá của cành tơ phơ phất
Của yến anh này đây khúc tình si
Và này đây ánh sáng chớp hàng mi,
Mỗi sáng sớm, thần Vui hằng gõ cửa
Tháng giêng ngon như một cặp môi gần
Tôi sung sướng. Nhưng vội vàng một nửa
Tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân”.
Điệp từ “này đây” như một lời mời chào vậy gọi ta đến với khung cảnh nên thơ, đầy màu sắc âm thanh, nhựa sống và bằng thủ pháp liệt kê thi sĩ Xuân Diệu như đưa ta hòa vào thế giới thần tiên ấy với những con ong hay những cánh bướm bay dập dờn trong tuần tháng mật, hay là hình ảnh hoa đồng nội xanh rì, những lá của cành tơ phơ phất, khúc hát tình si của yến anh, này đây là ánh sáng ban mai chớp hàng mi hay mỗi sang sớm ông mặt trời thức dậy,…Những hình ảnh rất đỗi quen thuộc trong cuộc sống hằng ngày của chúng ta nhưng được tác giả cảm nhận bằng đủ mọi giác quan trên cơ thể để thấy được những sự vật ấy cũng đáng yêu, xinh đẹp và căng tràn nhựa sống của mùa xuân. Bức tranh phong cảnh ấy rất hữu tình với non nước, trời mây, ong bướm, cây cỏ hoa đồng nội xanh rì dưới ánh sáng ban mai ấm áp, bức tranh ấy không chỉ có hình ảnh tĩnh mà còn hòa quyện với âm thanh của khúc tình si của đàn yến oanh, Xuân Diệu đã trở thành người họa sĩ tài ba và vẽ nên bức tảnh thiên nhiên hài hòa căng tràn nhựa sống, ông đã thổi vào hồn thơ một tình yêu đắm say, rạo rực ngây ngất. Những hình ảnh nhiều màu sắc rực rỡ ấy rất gần gũi thân quen nhưng lại mang vẻ đẹp quyến rũ đầy tình tứ. Chúng ta như được chạm tới những sự vật căng tàn nhựa sống ấy và có thể cảm nhận hết được không khí tươi vui trong bức tranh mà tác giả vẽ ra. Hình ảnh so sánh rất độc đáo “tháng Giêng” ngon như một “cặp môi” gần của một người thiếu nữ tuổi thanh xuân xinh đẹp duyên dáng , một cách so sánh thật táo bạo nhưng rất đặc sắc khi lấy vẻ đẹp của con người làm chuẩn mực cho vẻ đẹp của tự nhiên, đây được coi là một phát hiện quan trọng của mĩ học. Trước vị ngon ngọt ấy khiến Xuân Diệu thấy bổi hồi, xốn sang và vội vàng để tận hưởng bức tranh tràn ngập tình xuân như vậy bởi lẽ thời gian thì mãi trôi và cuốn theo mọi thứ theo guồng quay vội vã ấy thế nên tác giả vừa sung sướng vì được tận hưởng nó nhưng cũng vội vàng khẩn trương với thời gian. Với niềm yêu đời, tình yêu thiên nhiên tha thiết và dưới lăng kính chủ quan của thi sĩ Xuân Diệu đã phát hiện ra bữa tiệc thần tiên giữa chốn nhân gian và một thiên đường ngay trên mặt đất. Chẳng cần phải đi đâu xa xôi để tận hưởng cái đẹp bởi lẽ ngay trước mắt ta là một thiên đường nếu như ta dùng cả trái tim, tâm hồn, con mắt yêu đời để cảm nhận nó. Thời khắc để chúng ta tận hưởng đó là vẻ đẹp của mùa xuân tự nhiên, mùa xuân của đời người hay tuổi trẻ, tình yêu của cuộc đời vì thế nên hãy biết trân trọng từng phút giây ngắn ngủi ấy. Nhưng ngay trong lúc đắm say giữa những giao hòa của cuộc đời thì cảm giác tiếc nuối vẫn còn song hành tồn tại “Tôi không chờ nắng hạ mới hoài xuân”, câu thơ như ngắt đứt dòng cảm xúc đang mãnh liệt, ngắt đứt khát khao mãnh liệt kia để sống vội vàng từng phút giây như muốn níu kéo hương sắc cuộc đời. Nhân vật trữ tình trong câu thơ không thể không vội vàng, không thể chờ khi mùa hạ đã đến rồi mới thấy nhớ nhung màu xuân mà ngay từ khi xuân vẫn còn xanh non mơn mởn mà đã lo sợ xuân vội qua nhanh, đó như lời giục giã của chính tác giả hãy trân trọng hương sắc cuộc đời và chạy đua với thời gian vì thời gian vô tình trôi mãi chẳng đợi chờ ai.
Cảm thức về không gian thời gian của thi sĩ Xuân Diệu rất nhạy cảm, dường như từng câu thơ tiếp theo là lời giục giã sống nhanh, sống vội vàng như chạy đua với sự vô tình của thời gian:
“Xuân đang tới, nghĩa là xuân đang qua,
Xuân còn non, nghĩa là xuân sẽ già,
Mà xuân hết nghĩa là tôi cũng mất.
Lòng tôi rộng, nhưng lượng trời cứ chật,
Không cho dài thời trẻ của nhân gian;
Nói lam` chi rằng xuân vẫn tuần hoàn,
Nếu tuổi trẻ chẳng hai lần thắm lạị
Còn trời đất, nhưng chẳng còn tôi mãi,
Nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời;
Mùi tháng, năm đều rớm vị chia phôi,
Khắp sông, núi vẫn than thầm tiễn biệt…
Con gió xinh thì thào trong lá biếc,
Phải chăng hờn vì nỗi phải bay đi?
Chim rộn ràng bỗng đứt tiếng reo thi,
Phải chăng sợ độ phai tàn sắp sửa?
……
Chẳng bao giờ, ôi! chẳng bao giờ nữa…
Mau đi thôi! mùa chưa ngả chiều hôm,”
Đoạn thơ như là cuộc tranh biện về sự vô tình của thời gian, thời gian luôn vội vã chẳng đợi chờ bát kì ai như xuân tới cũng có nghĩa là xuân đang qua, xuân còn non nhưng xuân cũng sẽ già, khi mùa xuân hết thì tôi cũng chẳng còn nữa. Bằng việc sử dụng nghệ thuật đối lập giữa các hình ảnh xuân non – xuân già, tới – qua, rộng – chật, tuần hoàn – chẳng hai lần, … và hàng loạt các từ ngữ có tính tâm trạng như nghĩa là, nói làm chi, nếu, …tác giả đã chỉ ra quy luật khốc liệt của thời gian: một đi không trở lại, ông cảm nhận từng phút giây tôi qua sẽ chẳng bao giờ lấy lại được nữa vì thế Xuân Diệu trở nên lo sợ trước sự vô tình của thời gian trong khi cuộc đời con người rất ngắn ngủi “lòng tôi rộng nhưng lượng trời cứ chật – không cho dài tuổi trẻ của nhân gian” vì vậy phải vội vã giục giã phải sống nhanh sống hết mình với tuổi trẻ. Theo quy luật của tạo hóa, khi xuân qua đi thì sau đó xuân sẽ trở lại nhưng đời người hữu hạn ngắn ngủi lắm, tuổi trẻ có đi sẽ chẳng bao giờ lấy lại được nữa, đó cũng là quy luật tất yếu của cuộc đời. Thời gian chính là sự vô tình khi trôi đi mãi mãi, khi trái tim đã ý thức được điều đó thì mọi thứ xung quanh như cũng nhuốm màu chia ly, trời đất còn mãi với thời gian cớ sao tôi lại phải già đi mà tôi chẳng mãi xanh như xuân kia, nên bâng khuâng tôi tiếc cả đất trời, không chỉ tiếc cho tuổi xuân của con người trôi nhanh mà tôi còn tham lam tiếc luôn cả mùi vị đất trời, tiếc hương sắc vạn vật xung quanh tôi trong cảm giác bâng khuâng chẳng sao diễn tả được. Khi tâm hồn đã nhuốm màu tiếc nuối thì dường như vạn vật cũng nhuốm màu chia ly như mùi tháng năm, sông núi vẫn âm thầm tiễn biệt hay cơn gió xinh kia dù có muốn gắn bó thì thầm trong kẽ lá thì cũng cứ phải bay đi theo quy luật tự nhiên khắc nghiệt kia, đến cả tiếng chim cũng “đứt” tiếng reo ca phải chăng vì sợ sự trước sự phai tàn đang rình rập đâu đó làm mọi vật như luôn trong trạng thái bất an lo sợ. Nếu như ở đoạn thơ trên là bức tranh cuộc đời tươi đẹp căng tràn nhựa sống với không khí vui tươi thì sang đoạn thơ này mạch cảm xúc bỗng dưng bị cắt xẻ và chuyển sang trạng thái vội vã, tiếc nuối với các cụm từ rớm vị chia phôi, âm thầm tiễn biệt, hờn dỗi phải bay đi, đứt tiếng reo ca. Ta như cảm nhận được sự hụt hẫng, lo sợ mùi chia ly có phần bi thương trong từng câu chữ của đoạn thơ khiến ta cũng phải đứt mạch cảm xúc vui tươi ban đầu đẻ bắt đầu suy ngẫm, vội vàng trước sự trôi qua vô tình của thời gian. Và bất ngờ phải reo lên “ôi” chẳng bao giờ và chẳng bao giờ nữa như cơ hội cuối cùng cũng đã vụt mất trong tầm tay để phải giục giã nhau mau “đi” thôi mùa chưa ngả chiều hôm như là lời giục giã đầy hối hả hãy sống nhanh lên, gấp gáp lên khi cuộc đời vẫn còn đang tươi sáng, trẻ trung nhất, đẹp đẽ nhất. Cách cảm nhận về thời gian một cách hối hả, vội vã như thế là do sự thức tỉnh về cái tôi cá nhân, về sự tồn tại của mỗi cá nhân trên cuộc đời và hãy biết trân trọng tuổi trẻ, những tháng năm tươi đẹp nhất của cuộc đời vì guồng quay thời gian luôn hối hả, vội vã và chẳng bao giờ chờ đợi ai.
Và trước sự nghiệt ngã của thời gian, Xuân Diệu muốn gửi gắm một thông điệp như là lời giục giã hãy sống nhanh, hối hả để không lãng phí một phút giây nào của cuộc đời và qua đó từ suy nghĩ biến thành hành động thực tiễn cụ thể để thực hiện khát vọng sống và cống hiến hết mình:
“Ta muốn ôm
Cả sự sống mới bắt đầu mơn mởn,
Ta muốn riết mây đưa và gió lượn,
Ta muốn say cánh bướm với tình yêu,
Ta muốn thâu trong một cái hôn nhiều
Và non nước, và cây, và cỏ rạng,
Cho chuếnh choáng mùi hương, cho đã đầy ánh sáng,
Cho no nê thanh sắc của thời tươi
Hỡi xuân hồng, ta muốn cắn vào ngươi!”
Chính vì bất lực trước guồng quay vội vã của thời gian mà Xuân Diệu mới “vội vàng” giục giã mọi người trước hiện thực phũ phàng ấy hãy tận hưởng những gì đẹp đẽ nhất trên thế gian này. Và điệp từ “ta muốn” như thể hiện hết những khát khao cháy bỏng ấy trong tâm hồn, tác giả tham lam muốn “ôm” cả sự sống bắt đầu mơn mởn, riết cánh mây đưa và gió lượn, say cánh bướm, thâu tất cả trong một “nụ hôn”, muốn ôm cả cây cỏ, non nước, mùi hương hay thứ ánh sáng vô hình kia cho “no nê” hương sắc đất trời. Với hàng loạt các động từ mạnh được sử dụng theo cấp độ tăng tiến như ôm, riết, say, thâu… dường như Xuân Diệu đang tham lam muốn ôm tất cả sự sống vô hạn đang trong thì tươi đẹp nhất vào vòng tay nhỏ bé hữu hạn của mình để níu giữ hương sắc và tận hưởng sao cho hết cái đẹp đang trong thì “mơn mởn” ấy và mang tới cách sống nhanh, vội vàng, giục giã, sục sôi mãnh liệt. Và câu cuối “hỡi xuân hồng ta muốn cắn vào ngươi” thể hiện sự tham lam cuồng nhiệt đến mê hạn, khi tác giả sử dụng một động từ hết sức thô thiển như “cắn” vào “xuân hồng” kia, phải chăng xuân hồng kia là chính là cuộc sống tươi đẹp, sục sôi mãnh liệt mà tác giả muốn níu giữ. Đó là cách bộc lộ cảm xúc vô cùng mới mẻ, độc đáo mang đậm hồn thơ Xuân Diệu, đó là niềm khao khát sống mãnh liệt sôi nổi, sống hết mình với tuổi trẻ mà tác giả muốn gửi gắm. Qua bài thơ Xuân Diệu muốn thúc giục chúng ta hãy sống “vội vàng” vì thời gian không đợi chờ ai cả, hãy tận hưởng hương sắc cuộc đời khi còn trong độ tuổi xuân thì vì chúng sẽ phai nhạt theo guồng quay vội vã của thời gian.
Với nhịp thơ biến chuyển nhịp nhàng theo dòng cảm xúc lúc dồn dập, hối hả sôi nổi khi lại nhẹ nhàng, da diết, giọng thơ mang đậm hồn thơ với phong cách rất riêng của Xuân Diệu như lời thúc giục chúng ta hãy biết trân trọng thời gian vì nó luôn hối hả vội như theo quy luật của tự nhiên và hãy tận hưởng hương sắc cuộc đời trong thời gian tuổi trẻ quý báu và trước sự hữu hạn của cuộc đời bằng tất cả trái tim và tâm hồn. Bằng cả tâm hồn thi sĩ lãng mạn của mình Xuân Diệu đã viết nên một tác phẩm văn học đặc sắc và truyền tải triết lí sống cũng như cái tôi mãnh liệt của bản thân vào từng câu chữ trong bài thơ, “Vội vàng” xứng đáng là một bài thơ tiêu biểu cho phong trào thơ mới cũng như tên tuổi của thi sĩ Xuân Diệu sẽ còn mãi với thời gian chứ không “vội vàng” trôi đi như guồng quay vội vã của thời gian
