I. VỀ TÁC GIẢ VÀ TÁC PHẨM
1. Tác giả
Đỗ Phủ (712 – 770) là nhà thơ nổi tiếng đời Đường Trung Quốc. Đỗ
Phủ quê ở tỉnh Hà Nam. Ông từng là quan trong một thời gian ngắn nhưng
gần như suốt đời ông phải sống trong đau khổ và bệnh tật. Sống phải thời
loạn lạc, Đỗ Phủ đã phải phiêu dạt đi rất nhiều nơi, rồi ông được bạn
bè, người thân giúp đỡ dựng được ngôi nhà bên cạnh khe Cán Hoa (phía tây
thành đô). Nhưng buồn thay, vừa chuyển đến ngôi nhà mới được mấy tháng
thì căn nhà đã bị gió phá nát. Bài thơ này ra đời trong hoàn cảnh ấy.
2. Tác phẩm
Đây là bài thơ được viết theo lối cổ thể (tương đối tự do về vần,
luật, đối). Bằng bút pháp hiện thực sắc sảo cũng như tinh thần nhân đạo
cao cả, bài thơ đã có ảnh hưởng khá sâu rộng đến thơ ca trung Quốc thời
sau.
II. KIẾN THỨC CƠ BẢN
1. a) Bài thơ gồm bốn phần:
- Phần 1 (khổ thứ nhất): tác giả tả lại cảnh gió thu cướp mất lớp tranh của ngôi nhà.
- Phần 2 (khổ 2): kể lại cảnh trẻ con lấy nốt lớp tranh đã bị gió thổi tung.
- Phần 3 (khổ 3): tả lại nỗi khổ của gia đình trong đêm mưa.
- Phần 4 (khổ 4): ước mơ cao cả của nhà thơ.
b) Bài thơ có ba đoạn mỗi đoạn chứa năm câu (đây là hiện tượng hiếm
thấy trong thơ ca cổ Trung Quốc, bởi thường số câu trong mỗi đoạn là
nhịp chẵn). Riêng khổ ba dài hơn, gồm 8 câu, diễn tả nổi khổ cực vô hạn
của nhà thơ. Đến khổ 4, các câu trong đoạn lại đều là những câu dài hơn
các phần khác, có lẽ để diễn đạt những tâm tư, tình cảm và khát vọng cao
đẹp và hũng vĩ của nhà thơ.
Việc bố trí sắp xếp các câu, các đoạn như vừa phân tích ở trên
chứng tỏ Đỗ Phủ là người không quá câu nệ về hình thức trong sáng tác.
Ông có thể chủ động thay đổi số câu, số chữ, cách gieo vần,… cốt là để
phục vụ tốt nội dung diễn đạt.
2. Các phương thức biểu đạt trong từng đoạn thơ:
Phương thức biểu đạt
|
Miêu tả
|
Tư sự
|
Biểu cảm trực tiếp
|
Miêu tả – tự sự
|
Miêu tả – biểu cảm
|
Tự sự – biểu cảm
|
Tự sự – miêu tả – biểu cảm
|
Phần 1
|
x
|
||||||
Phần 2
|
x
|
||||||
Phần 3
|
x
|
||||||
Phần 4
|
x
|
3. Nỗi khổ của nhà thơ được đề cập trong phần hai, đặc biệt là
trong phần ba của bài thơ. Nó gồm cả nỗi khổ về vật chất và tinh thần,
là nỗi khổ của cá nhân nhưng cũng là nỗi khổ của cả một xã hội, một thời
đại.
- Ở phần thứ nhất, đằng sau sự mất mát về vật chất là nỗi đớn đau
về mặt tinh thần (khi tác giả chứng kiến cảnh trẻ con cướp những tấn
tranh – cuộc sống cùng cực quá đã làm thay đổi tính cách trẻ thơ).
- Ở phần ba, nỗi khổ của cả gia đình trong đêm mưa được nhà thơ
miêu tả một cách chi tiết và cặn kẽ. Đêm tối mù mịt, nhà dột, chăn nát,…
cơm mưa kéo dài suốt đêm không dứt càng làm cho nỗi khổ thêm chồng
chất.
Bao nhiêu nỗi khổ ào ạt đến với nhà thơ nhưng ở trong hoàn cảnh ấy,
sự lo lắng của nhà thơ không phải chỉ hướng đến gia đình, người thi sĩ
còn trăn trở về cuộc đời, về thời thế nhiều hơn.
4. Giả sử nếu không có phần thơ cuối, chúng ta vẫn có một bài thơ
hay, có giá trị biểu cảm cao. Bởi nó vẫn nói lên được nỗi thống khổ thực
sự của con người trước sự tàn phá của thiên nhiên, cũng như vẫn nói lên
được sự âu lo của nhà thơ trước việc đời (lo lắng về nhân cách của lũ
trẻ).
Tuy nhiên nhờ có năm dòng thơ cuối mà nỗi đau của một người mới trở
thành tấm gương phản chiếu nỗi đau của muôn người, muôn nhà. Hơn thế,
nó còn cho thấy tư tưởng nhân văn cao đẹp của nhà thơ (khi đặt nỗi đau
chung của đất nước, của muôn người lên trên nỗi đau riêng). Khổ thơ cuối
chứa chan lòng vị tha nhân đạo. Ước mơ của nhà thơ tuy ảo tưởng nhưng
rất đẹp, bởi có bắt nguồn từ khát khao về một cuộc sống bình yên, hạnh
phúc, ấm no.
III. RÈN LUYỆN KĨ NĂNG
1. Cách đọc:
Với ba đoạn thơ đầu, tác giả chủ yếu sử dụng phương thức tự sự và
miêu tả, khi đọc cần chú ý những chi tiết miêu tả nỗi khổ: tranh bị gió
cuốn, trẻ cướp mất tranh, cả nhà ngủ trong cảnh giột nát… Đến khổ thơ
cuối đọc cao giọng hơn, thể hiện được khát vọng cao cả của tác giả.
2. Có thể tóm tắt đoạn văn như sau:
Bài ca nhà tranh bị gió thu phá thể hiện nỗi thống khổ của bản thân
Đỗ Phủ, đồng thời cũng là nỗi khổ của bao kẻ sĩ nghèo trong thiên hạ.
Có lẽ vì thế, nó sẽ mãi còn đủ sức lay động niềm trắc ẩn của độc giả cho
tới mai sau.