I. Kiến thức cơ bản
1. Tự sự và miêu tả trong văn bản biểu cảm
a) Hãy chỉ ra các yếu tố tự sự và miêu tả trong bài Bài ca nhà tranh bị gió thu phá và nhận
xét về ý nghĩa của chúng đối với bài thơ.
Gợi ý: Xem lại bài đọc hiểu văn bản để thấy được sự kết hợp giữa
tự sự, miêu tả và biểu cảm trong bài thơ này. ở mỗi phần của bài thơ, các yếu tố
tự sự, miêu tả, biểu cảm được sử dụng khác nhau: hai câu đầu tự sự, ba câu tiếp
miêu tả; từ câu 6 đến câu 10: tự sự kết hợp với biểu cảm (kể chuyện trẻ con cướp
mái tranh, bộc lộ sự uất ức); từ câu 11 đến câu 18: tự sự + miêu tả + biểu cảm;
đoạn cuối: biểu cảm. Bằng sự kết hợp ba yếu tố tự sự, miêu tả và biểu cảm, bài
thơ đã khắc hoạ đậm nét tình cảnh khốn cùng của nhà thơ khi căn nhà bị gió thu
phá nát từ đó bộc lộ khát vọng cao cả về mái nhà che chở cho mọi người.
b) Đọc đoạn văn sau và chỉ ra các yếu tố tự sự, miêu tả
trong đó. Các yếu tố tự sự và miêu tả đã giúp gì cho việc bộc lộ tình cảm của tác
giả?
Những ngón
chân của bố khum khum, lúc nào cũng như bám vào đất để khỏi trơn ngã. Người ta
nói "đấy là bàn chân vất vả". Gan bàn chân bao giờ cũng xám xịt và lỗ
rỗ, bao giờ cũng khuyết một miếng, không đầy đặn như gan bàn chân người khác.
Mu bàn chân mốc trắng, bong da từng bãi, lại có nốt lấm tấm. Đêm nào bố cũng ngâm
nước nóng hoà muối, gãi lấy gãi để rồi xỏ vào đôi guốc mộc. Khi ngủ bố rên, rên
vì đau mình, nhưng cũng rên vì nhức chân. Rượu tê thấp không tài nào xoa bóp khỏi.
Bố đi chân đất. Bố đi ngang dọc
đông tây đâu đâu con không hiểu. Con chỉ thấy ngày nào bố cũng ngâm chân xuống
nước, xuống bùn để câu quăng. Bố tất bật đi từ khi sương còn đẫm ngọn cây ngọn
cỏ. Khi bố về cũng là lúc cây cỏ đẫm sương đêm. Cái thúng câu bao lần chà đi xát
lại bằng sắn thuyền. Cái ống câu nhẵn mòn, cái cần câu bóng dấu tay cầm... Con
chỉ biết cái hòm đồ nghề cắt tóc sực mùi dầu máy tra tông-đơ, cái ghế xép bao lần
thay vải, nó theo bố đi xa lắm
Bố ơi! Bố chữa
làm sao được lành lặn đôi chân ấy: đôi bàn chân dầm sương dãi nắng đã thành bệnh.
(Duy Khán, Tuổi thơ
im lặng)
Gợi ý: Tác giả miêu tả bàn chân bố; kể chuyện bố ngâm chân nước
muối, bố rên vì đau, bố đi sớm về hôm và bộc lộ tình thương của người con đối với
bố. Việc miêu tả bàn chân bố, kể chuyện về bố làm nền tảng cho việc bộc lộ cảm
xúc thương bố ở cuối bài.
c) Đoạn văn trên miêu tả, tự sự trong niềm hồi tưởng. Hãy
cho biết tình cảm đã chi phối tự sự và miêu tả trong đoạn văn trên như thế nào?
Gợi ý: Việc miêu tả, tự sự trong niềm hồi tưởng khiến cho hình
ảnh bàn chân dầm sương dãi nắng, nỗi vất vả sớm hôm của người bố không còn chỉ
là hình ảnh, sự việc đơn thuần mà đã hoà thấm với tình cảm thương yêu vô hạn của
người con. Hồi tưởng về người bố với tình cảm ấy, những hình ảnh và sự việc trở
lên giàu sức gợi, có sức truyền cảm mạnh mẽ.
II. Rèn luyện kĩ năng
1. Hãy kể lại nội dung bài Bài ca nhà tranh bị gió thu phá của Đỗ Phủ bằng một bài văn xuôi biểu
cảm.
Gợi ý: Cần tái hiện lại biến cố nhà tranh của Đỗ Phủ bị gió
thu phá nát nhưng mục đích không phải là miêu tả, kể chuyện thuần tuý. Điều
quan trọng là qua việc kể lại biến cố của nhà thơ Đỗ Phủ, miêu tả cảnh mái nhà
bị gió thu phá nát tơi bời, chuyện trẻ con cướp tranh chạy mất, chuyện tủi cực
trong đêm mưa gió trong ngôi nhà dột nát... để thể hiện sự cảm thông trước tình
cảnh khốn cùng của thi sĩ, đồng thời bày tỏ lòng cảm phục, nỗi xúc động đối với
ước muốn cao cả của ông. Ông ước mơ có được ngôi nhà vững chắc ngàn vạn gian để
che chở cho tất cả mọi người nghèo trong thiên hạ.
2. Trên cơ sở bài văn Kẹo mầm của Băng Sơn, hãy viết
lại thành một bàI văn biểu cảm.
Gợi ý: Để chuyển
văn bản này thành một bài văn biểu cảm cần chú ý thể hiện được những điểm sau đây
trong bài viết của mình:
- Tự sự: Kể được chuyện mẹ và chị gỡ tóc rối giắt lên mái
hiên nhà; chuyện tóc rối đổi kẹo và chuyện bà cụ đổi kẹo nhày trước; chuyện mẹ
mất, chị lấy chồng xa; chuyện tưởng tượng thấy mẹ khi nghe tiếng rao đổi kẹo,…
- Miêu tả: Tả lại cảnh mẹ và chị gỡ tóc rối; hình ảnh gánh
hàng của bà đổi kẹo; hình ảnh que kẹo mầm ngày trước,…
- Biểu cảm (chủ đạo): Que kẹo mầm tuổi thơ gợi ra trong lòng
tác giả cảm xúc bồi hồi, sự thương nhớ mẹ vời vợi, không bao giờ nguôi trong lòng
người con.